فهرست مطالب :

جایگاه دین  در قانون اساسی و سیستم آموزش عمومی گرجستان ۲

رویکردهای مختلف آموزش های دینی در مدارس کشورهای اروپایی ۳

آموزش دین در انگلیس ۴

آموزش دین در فرانسه ۴

آموزش دین در آلمان ۵

آموزش دین در اتریش ۵

آموزش دین در هلند ۶

آموزش دین در ایالات متحده ۷

تأثیرات مثبت آموزش در حوزه  دینی ۷

آموزش دین در گرجستان ۸

یافته ها و توصیه ها ۱۳

آموزش دین در مدارس عمومی دولتی گرجستان[۱]

این گزارش موضوع آموزش های دینی در مدارس دولتی گرجستان ، جایگاه دین در قانون اساسی ، سیستم آموزش عمومی گرجستان و تجربه آموزش های دینی در کشورهای مختلف را در ابتدا مورد بررسی قرار می دهد .در بخش دوم ، تأثیرات مثبت آموزش های دینی بر دستاوردهای دانشگاهی دانشجویان به عنوان شواهد تحقیق، تشریح می شود و در بخش سوم نیز ، پیشینه قانون گذاری در خصوص دین و سیستم آموزش عمومی گرجستان مرور می شود و در بخش چهارم، نتایج تحقیقات به عمل آمده در حوزه آسیب شناسی آموزش های دینی ارائه می شود و نهایتاً در بخش پایانی مقاله به مباحث مربوط به موضوع آموزش درباره دین در مدارس عمومی دولتی گرجستان اختصاص یافته است.

جایگاه دین  در قانون اساسی و سیستم آموزش عمومی گرجستان

گرجستان کشوری متشکل از جمعیت های مختلف قومی، زبانی و مذهبی است. مسیحیت ارتدکس، دین اکثریت مردم این کشور است ، جمعیت ارتدکس گرجی با طیف گسترده ای از اقلیت های دینی ، مانند : مسلمانان ، کاتولیک های رومی ، کلیسای ارمنی ، یهودیان و دیگر ادیان و مذاهب، همزیستی مسالمت آمیز داشته اند. در گرجستان آزادی مذهب توسط قانون اساسی و سایر الزامات قانونی تعریف و تضمین شده است. طبق مفاد بخش هایی از قانون اساسی، آزادی کامل اعتقادات دینی و مذهبی مورد تاکید قرارگرفته و نقش ویژه کلیسای ارتدوکس گرجستان در تاریخ و استقلال سیاسی گرجستان از دولت به رسمیت شناخته شده است. (ماده ۹.۱ قانون اساسی گرجستان).بر این اساس، قانون آموزش عمومی گرجستان ،آزادی های دینی و مذهبی را تعریف کرده و مدارس را از تلقین های مذهبی ،انکار، نهی و یا جذب اجباری دانش آموزان به دینی خاص ، منع کرده است.

 (طبق قانون اساسی، برگزاری جشنوارهای دولتی در زمینه های تاریخی و دینی با در نظرگرفتن ارزش های مشترک و ملی در مدارس ممنوع نخواهد بود .) در ماده ۱۳.۶ همین قانون آمده است: مدارس باید فارغ از تعلقات اجتماعی، قومی، مذهبی، زبانی یا ایدئولوژیکی، مدارا و احترام متقابل را در بین دانش آموزان ، والدین و معلمان تضمین و ارتقا بخشند. در همین زمینه ، ماده ۱۸ قانون آموزش، آزادی اندیشه واعتقادات دینی را برای دانش آموزان ، والدین و معلمان مورد تصریح قرار می دهد . ذیل ماده مذکور (۱۸.۲ )  نیز هرگونه اقدام به منظور ممانعت از ابراز عقاید دینی دانش آموزان ، والدین و معلمین، ممنوع اعلام شده است.  شایان ذکر است آزادی های دینی و مذهبی در قانون آموزش عالی (مصوب سال ۲۰۰۴ )نیز  پیش بینی شده و طبق این قانون ، ایجاد واحدهای ساختاری سازمان های مذهبی در مؤسسات آموزش عالی گرجستان ممنوع است (قانون آموزش عالی ، ماده ۳).بر اساس اهداف ملی آموزشی ، دانش آموزان و دانشجویان می بایست از تنوع های قومی، زبانی و مذهبی در کشورشان آگاهی کامل داشته باشند.  (اهداف ملی آموزش،۲۰۰۴)

در این خصوص قوه مقننه گرجستان نیز موظف به محافظت از حقوق آزادی های مترتب بر هرگونه بیان ، اعتقاد و عقیده از جمله حقوق بی دینان و منکران خداوند شده است .

رویکردهای مختلف آموزش های دینی در مدارس کشورهای اروپایی

آموزش های دینی ، بخشی از برنامه های درسی در سراسر جهان است. این نوع آموزش به عنوان ابزاری مهم برای پیشرفت مهارت ها و توانایی های متعدد دانش آموزان در نظر گرفته می شود. در این زمینه توجه زیادی به آموزش های دینی در اروپا می شود :

 "... کسب دانش و آگاهی در حوزه ادیان و مذاهب به منظور ارتقاء تحمل و مدارای شهروندان در راستای تضمین دموکراسی و ایجاد شهروندان دموکراتیک ضروری است. کسب دانش در مورد ادیان مختلف بخشی جدایی ناپذیر از دانش تاریخ بشر و تمدن ها است.

آموزش دین در انگلیس

تا سال ۱۹۸۷ ، سازمان های مذهبی در سیستم آموزشی انگلستان هیچگونه نفوذی نداشتند.پس از آن بود که کلیسای آنگلیکنیک در سال ۱۹۸۷ درحوزه آموزش های دین تأثیرگذار (زمان نخست وزیری مارگارت تاچر) و مفهوم بین دینی وآموزش دین توسعه یافت (تینیکاشویلی ، ۲۰۱۳).  در این دوره اهمیت کلیسای آنگلیکایی در فرایند آموزش های دین و همچنین اهمیت الزامات کثرت گرایی مذهبی مورد تأکید قرار گرفت. قانون اصلاح موضوعات مرتبط با امور دین نیز یکسال بعد یعنی در سال ۱۹۸۸ به تصویب رسید. این عمل تأکید می کرد که هدف برنامه درسی آموزش های دینی نباید فقط مختص دانش آموزان متدین مدارس باشد (تینیکاشویلی ، ۲۰۱۳).آموزش دین و مشخصات مدارس مذهبی دراسکاتلند به شرایط تاریخی این منطقه مربوط می شود که براساس آن مدارس مستقل مذهبی وارد سیستم ایالتی می شدند. کلیسای اسکاتلند مسئولیت ارائه آموزش های ابتدایی دینی در اسکاتلند را از قرن شانزدهم تا سال ۱۸۷۲ برعهده داشت ، کلیساها و مدارس دینی اسکاتلند طبق قوانین سال۱۸۷۲ آموزش و پرورش (اسکاتلند) به کنترل مقامات محلی درآمد و از سال ۱۹۸۰ ، آموزش مذهب در اسکاتلند اجباری شد و در سال ۲۰۱۲ قانون آموزش های دینی اصلاح شد. دوره های آموزشی جدید  نیز با موضوع "علم دین ، ​​اخلاق و فلسفه دین" در مدارس اسکاتلند تدوین و معرفی شد و موضوع "مطالعات دین" نیز به بخشی از برنامه درسی مدارس افزوده شد. دوره آموزشی"مطالعات دینی" بر مبنای اصول کلیسای پروتستان بود و کلیساها مسئولیت تنظیم برنامه آموزشی این موضوعات را بر عهده گرفتند. دانش آموزان به صورت اختیاری این دو موضوع را انتخاب نموده و در کلاس ها شرکت می کردند.

آموزش دین در فرانسه

آموزش دین در فرانسه به عنوان کشوری سکولار، (laïcité) یکی از سه اصل بنیادی نظام مدارس دولتی است. این اصل براساس شرایط تاریخی بنا شده است. یکی از اصلی ترین هدف های انقلاب فرانسه جدایی دولت از کلیسا و کاهش نفوذ کلیسای کاتولیک بر دولت بود.

 قانون اساسی فرانسه براهمیت آزادی بیان و برابری و عدم تبعیض در زمینه های مذهبی تأکید می کند (۱۹۵۸). تعلیم و تربیت دینی از سال ۱۹۸۲ با موضوع آموزش مدنی در مدارس دولتی فرانسه جایگزین شد. فرانسه سند سیاست گذاری در زمینه آموزش های دینی را در سال ۲۰۰۹ تدوین و تصویب کرد به گونه ای که دیگر در مدارس دولتی نیازی به آموزش های دینی در فرانسه نبود. علیرغم تصویب قانون،  از آن سال تاکنون یک ساعت در هفته به آموزش دین در مدارس دولتی اختصاص داشته است. شایان ذکر است حضور در این درس برای دانش آموزان مدارس اجباری نیست و والدین می توانند مدارس خصوصی را برای آموزش های دینی انتخاب کنند (۲۰٪ دانش آموزان مدارس در مدارس خصوصی در فرانسه ثبت نام می کنند).

آموزش دین در آلمان

در آلمان ، آموزش های دینی براساس قانون اساسی این کشور انجام می شود. در قانون اساسی آلمان آمده است : "آموزش های دینی بخشی از برنامه درسی منظم در مدارس دولتی (به استثناء مدارس غیر فرقه ای) است و حق نظارت دولت ، از طریق دستورالعمل های دینی مطابق اصول دینی جامعه انجام می شود (ماده ۳ ، بند ۳)." فراگیری مباحث دینی در آلمان اختیاری است. مدارس، کلاس های  اختیاری مربوط به مذاهب کاتولیک ، انجیلی، ارتدکس ، یهودیت و اسلام را برگزار می کنند. درس اخلاق نیز برای دانش آموزان سایر مذاهب توسط مدارس تدریس می شود. یک دوره انتخابی نیز در مدارس دولتی آلمان در زمینه دین و ارزش های ملی و دینی وجود دارد. این دوره ، تاریخ ادیان و اصول اصلی دین را آموزش می دهد.

آموزش دین در اتریش

 موضوع بشریت ، همبستگی، صلح و عدالت و همچنین بردباری نسبت به همه مردم جهان از برنامه های اساسی مدارس اتریش است. براساس این احکام ، دولت باید فارغ از هرگونه تعصب نژادی ، پیشینه اجتماعی و یا اقتصادی بالاترین سطح ممکن آموزش را به مردم ارائه دهد.

روند آموزش دینی دراتریش،فقط مختص پروتستانتیسم ویاکاتولیک نیست تعالیم سایر مذاهب مانند اسلام،مسیحیت ارتدکس و بودیسم و غیره نیز در برنامه های درسی گنجانده شده است.کلیسا ها و سایرجوامع مذهبی شناخته شده ،مسئولیت سازماندهی و اجرای معارف دینی در مدارس را برعهده دارند ، اما دولت حق دارد از طریق بازرسان مدارس، کنترل و نظارت داشته باشد. برای دانش آموزانی که در دوره آموزشی آموزه های دینی شرکت نمی کنند ، موضوعات جایگزین دیگر نظیر  اخلاق و فلسفه ارائه می شود . آموزش دین در اتریش در قرن نوزدهم به یک موضوع عمومی تبدیل شد. کلیسای کاتولیک، مسئولیت آموزش عمومی را تا دهه۱۸۶۰حفظ کرد. در سال ۱۸۶۰ ،دولت مسئولیت مدارس دولتی را بر عهده گرفت و دولت و کلیسا از آن دوره از هم جدا شدند. در سال ۲۰۰۵ ، اهداف مهم آموزش مدارس دولتی در قانون اساسی گنجانده شده است.

آموزش دین در هلند

کشورپادشاهی هلند الگوی منحصر به فردی را در خصوص  آموزش های  دینی ارائه داده است . قانون اساسی  هلند متضمن آزادی های مذهبی شهروندان خود شده و رویکردهای حقوقی را برای همزیستی مسالمت آمیز مذاهب و اقوام در نظر گرفته است : «... ... در هلند باید با همه افراد در شرایط مساوی رفتار شود. تبعیض بر اساس دین ، ​​عقیده ، عقیده سیاسی ، نژاد یا جنسیت و یا هر دلیل دیگری مجاز نمی نباشد. "(قانون اساسی پادشاهی هلند ، فصل اول ، ماده ۱). اگر درس هایی در مورد دین برای مدرسه مفید باشد ، مدرسه می تواند برنامه درسی ارائه دهد. بازنمایی حقایق و سنت های دینی همه ادیان ، ویژگی های اصلی آموزش دین در هلند است. دولت نسبت به همه مذاهب بی طرف است.

آموزش دین در ایالات متحده

روابط بین دین و دولت در ایالات متحده براساس نخستین اصلاحیه قانون اساسی (۱۷۹۱) تنظیم شده است. پس از جنگ جهانی دوم و هولوکاست ، تعداد زیادی از مردم اروپا به ایالات متحده مهاجرت کردند. در آن زمان ، آمریکائیان درحال تجربه و کسب آگاهی از تنوع مذهبی بودند و دیوان عالی کشور در تلاش بود تا  اقلیت های مذهبی را در برابر آزار و اذیت هایی نظیر آنچه یهودیان اروپایی در سال های گذشته تجربه کردند ، محافظت کند.  پس از آن دولت ضامن تامین آزادی دین و برابری شد.

تأثیرات مثبت آموزش در حوزه  دینی

تأثیرات مثبت یا منفی تدریس در حوزه دین و یا آموزش های دینی، توسط برخی دانشمندان در دوره های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در این زمینه آموزش های دینی به معنای آموزش حقایق ، تاریخ و ارزش های مذاهب گوناگون عنوان شده است . بررسی تأثیرات مثبت و منفی آموزش دین در چارچوب پروژه "دین در آموزش و پرورش ؛ کمک به گفتگو یا عامل تعارض در تحول جوامع کشورهای اروپایی" (REDCO) مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این تحقیق که در سالهای ۲۰۰۹-۲۰۰۶ در هامبورگ آلمان انجام شده، نشان می دهد که کسب آگاهی های دینی ، اطلاع از جهان بینی های مختلف و اشتراک گذاری علایق مشترک ، باعث تقویت گفتگوی بین فرهنگی دانش آموزان شده و در نتیجه احترام ، تفاهم متقابل را به همراه داشته است. در این مطالعه شرکت کردند. دراین تحقیق که افراد از مذاهب مختلفی( کاتولیک، لوتری ، مسلمان و ناخداباور) شرکت داشتند، اکثریت دانش آموزان، علاقه مندی خود را برای ادامه تحصیل در مدارس دولتی به عنوان محلی برای یادگیری در مورد مذاهب وجهان بینی های مختلف اعلام کردند و در این خصوص،آموزش های دینی یا جهان بینی خاصی را مورد تایید و تاکید قرار ندادند. ذکر توصیه‌های سازمان های بین المللی در رابطه با آموزش در حوزه دین نیز  بسیار مهم است.

سازمان های بین المللی مانند سازمان ملل متحد (سازمان ملل) ، سازمان امنیت و همکاری در اروپا (سازمان امنیت و همکاری اروپا) ، شورای اروپا و کمیسیون اروپا توصیه هایی را برای کشورها در زمینه آموزش های دینی ارائه می دهند. همه این سازمان ها هم عقیده هستند که برقراری  آموزش های دینی برای دستیابی کامل و جامع به آموزش های عمومی در مدارس از اهمیت بسیاری برخوردار است .

آموزش دین در گرجستان  

آموزش تاریخ مسیحیت در مدارس دولتی گرجستان بدون مراجعه به کتاب مقدس به دلیل نزدیک بودن این مفاهیم امری غیرممکن است ؛ براین اساس، کلیسای ارتدوکس گرجستان به طورجدی در این زمینه نقش فعال داشته است. به خصوص در رابطه با آموزش معلمان که باید در مدارس این موضوع را تدریس نمایند. شایان ذکر است در زمینه محتوای "تاریخ دین" بین برخی از نمایندگان محافل دانشگاهی و کلیساها اختلاف وجود دارد . مداخله کلیسای ارتدکس در آموزش تاریخ دین نیز ریشه در قانون اساسی گرجستان دارد به عنوان مثال ، ماده ۱۸.۲. "قانون آموزش و پرورش گرجستان" (مصوب ۲۲ ژوئن ۱۹۹۷) تصریح کرده است : "وزارت آموزش و علوم گرجستان و وزارت امور خارجه موظف شدند هنگام تدوین برنامه های درسی مدارس با کلیسای جامع ارتدکس گرجستان همکاری کنند. به طور کلی می توان گفت ایده آموزش دین در گرجستان مؤفق نبود و هیچ رویکرد سیستمی و جامع نگر برای این موضوع پیش بینی نشده است ؛ تغییرات در برنامه های درسی در نظام آموزشی جدید بعد از استقلال با موضوع "آموزش مدنی" از سال ۲۰۰۷ آغاز شده است.  موضوع "آموزش مدنی" بخشی از موضوع علوم اجتماعی است. علوم اجتماعی از موضوعات: تاریخ ، جغرافیا ،آموزش مدنی، دفاع مدنی و امنیت ملی تشکیل شده است. هدف از آموزش علوم اجتماعی ،حفظ هویت ملی ، احترام به حقوق بشر و هویت فرهنگی دیگران از سوی دانش آموزان ، همچنین کمک به آنها برای زندگی درجامعه گرجستان با فرهنگ های متنوع می باشد(برنامه ملی گرجستان ، ۲۰۱۳).

کتابهای درسی آموزش مدنی شامل برخی اطلاعات در خصوص تنوع مذهب در گرجستان است. با این حال ، کتب درسی، فصل هایی مجزا و تفکیک شده درباره جهان بینی و ویژگی های ادیان مختلف دیگر در گرجستان و سنت ها و تاریخ فرهنگی آنها ندارد. موضوع تدریس دین از سال ۲۰۱۴ به صورت جدی تر مطرح شد. دو تغییر مهم در این زمینه اتفاق افتاد :

 ۱-  وزارت آموزش و علوم گرجستان ، اصلاحاتی را در برنامه درسی ملی گرجستان ایجاد کرد و موضوع علوم اجتماعی را در برنامه درسی پایه سوم ابتدایی با عنوان "من و جامعه" اضافه کرد اگرچه این برنامه درسی جدید شامل موضوعات دین است ولی باز هم تنها توصیف کننده تنوع مذهبی گرجستان است ولی درباره محتوای و جنبه اساسی سایر ادیان و مذاهب مختلف گرجستان سخنی به میان نیاورده است.

۲-  آژانس دولتی ادیان و  امور دینی پیش نویس سند "استراتژی سیاست دینی" را تهیه کرد.این استراتژی در مورد معرفی "موضوع دین" در مدارس دولتی بحث می کند. به طور کلی ، "آموزش دین در مدارس باید به ارتقاء سطح آگاهی دانش آموزان و ترغیب نگرش تحمل و مُدارا نسبت به هویت های متفاوت مذهبی کمک کند" (پیش نویس استراتژی سیاست های مذهبی ، ۲۰۱۴).

هدف از این تحقیق آسیب شناسی آموزش های دینی در مدارس دولتی گرجستان بوده که اهم آسیب های مهم و جدی در این مطالعه عبارتند از :

 الف - مشکل صلاحیت معلمان برای آموزش های دین. (ب) مشکل کیفیت مدارس ، کتب درسی و محتوای آموزشی؛ ج) وضعیت آموزشی نامناسب مدارس دولتی گرجستان از نظر آموزش و عمل گرایی .

در این بخش در زمینه سه موضوع مورد اشاره با جزئیات بیشتر مورد بحث قرار خواهد گرفت:

صلاحیت معلمان و آمادگی برای تدریس در مورد دین و نقش آن در روند آموزش دین مهمترین دغدغه ای بود که در طول تحقیق آشکار شد. "مندیواشویلی" کارشناس ارشد مسائل آموزشی و تعلیمات دینی در طی مصاحبه ای اظهار داشت : "ادیان گوناگون را باید آموخت. . . احترام به اعتقادات دینی ادیان مختلف ، آزادی بیان عقیده ، برابری و نبود تبعیض دینی باید جزئی از این موضوع باشد.

 " با این حال ، وی خاطرنشان کرد طرح این مسائل در مدارس دولتی گرجستان خیلی زود است. به گفته وی ، اکثر معلمان مدارس دولتی گرجستان تحت تأثیر کلیسای ارتدکس گرجستان قرار دارند. این تأثیر ،می تواند روند تعلیم و تربیت در مورد موضوعات دینی را دگرگون کند. دومین نگرانی قابل تشخیص منابع انسانی موجود و در اختیار در این حوزه است. چه کسانی باید موضوع دین را در مدارس دولتی گرجستان آموزش دهند؟ به گفته مندیواشویلی ، معلم آموزش های دینی باید متخصص و آگاه  در حوزه ادیان و مذاهب مختلف باشد ، باید مهارت های لازم را به طور کلی داشته باشد و می بایست با رویکردی تحول گرا بتواند دین را آموزش دهد و عقاید خود را کنار بگذارد. در عین حال، نقش سازمان های مذهبی در روند انتخاب معلمان برای آموزش های دینی و پیشرفت حرفه ای از اهمیت بسیار مهمی برخوردار است. از طرفی مطابق ماده ۵ توافقنامه بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدکس گرجستان "موسسات آموزشی بنا به انتخاب خود باید دین مسیحیت ارتدوکس را آموزش دهند ؛ تدوین و تغییر برنامه درسی ، انتصاب و عزل معلمان منوط به نظر کلیساخواهد بود. دولت و کلیسا باید ضوابط تایید دیپلم ها ، گواهینامه ها و مدارک علمی صادر شده توسط موسسات آموزشی را طبق مقررات قانونی تعیین کنند "(۲۰۰۲). بر این اساس ، کلیسای ارتدکس می تواند تأثیر مهمی در روند انتخاب معلمان و پیشرفت حرفه ای آنها داشته باشد.

قانون آموزش عمومی گرجستان دانش آموزان را از تلقین های مذهبی ، انتقام جویی یا جذب اجباری منع می کند. ولی در عمل رعایت این قانون ازسوی قوه مقننه گرجستان اجرا نمی شود. به نظر می رسد عملکرد دانش آموزان و معلمان مدارس دولتی گرجستان تعیین کننده است.نتیجه تحقیقات انجام شده توسط مرکز ادغام مدنی و روابط بین قومی در سال ۲۰۱۳ در این زمینه نشان می دهد: الف: ۸۰٪ معلمان مدارس ابتدایی در معرض قوم گرایی ،حساسیت های بین فرهنگی و اختلافات مذهبی قرار دارند (طباطزاده و گرگزاده ، ۲۰۱۴)؛ ب:  معلمان براین باورند آموزش دانش آموزان با اعتقادات دینی و مذهبی مختلف یک استراتژی چند فرهنگی را طلب می کند. بعلاوه ، معلمان خاطرنشان کردند که تمرکز بر دو مقوله آموزش های دینی و فرهنگی ،یک تجربه کاملاً مثبت است،زیرا این امر به مشارکت دانش آموزان مسلمان و مسیحی و سایر ادیان کمک کرده است (طباطباده و همکاران ، ۲۰۱۳). ج: نقش معلم در فرآیند تدریس در مورد دین مهمترین دغدغه می باشد.

گرجستان استانداردهای لازم برای ارزیابی تدریس معلمان دینی را  ندارد. بر این اساس،مؤسسات آموزش عالی نیز برنامه ای برای تربیت معلمان دینی ندارند.برای اطمینان از آماده سازی معلمان در مؤسسات آموزش عالی گرجستان ، اقدامات بیشتری باید توسط دولت گرجستان انجام شود. معلمان و اساتید  خود نیازمند آموزش های تکمیلی در حوزه های دینی بوده  و از طرفی  رویکردهای آموزشی موجود مبتنی بر تعصبات اعتقادی و دینی است.

اصلاح کتب درسی مدارس برای آموزش های دین و رویکردهای مورد استفاده برای تدریس با در نظر گرفتن قانون اساسی؛ توافق نامه بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدکس بسیار مهم  تلقی می شود و باید مورد بازنگری قرار گیرد. توسعه کتاب های درسی مدارس برای آموزشهای دینی بخشی دیگر از نگرانی هاست. طبق قوانین موضوعی گرجستان ، کتابهای درسی مدارس باید عاری از کلیشه ها و عناصر تبعیض آمیز باشد.

برنامه های درسی مدارس گرجستان در حوزه علوم اجتماعی از  اهمیت ویژه ای بر خوردارهستند که شهروندان را  قادر به انجام فعالیت های متناسب در دنیای مدرن با  درک تنوع قومیت ها و فرهنگ های مختلف و همچنین آزادی های دینی و احترام به حقوق بشر می سازد . با وجود این ، مطالعات گوناگون نشان می دهد هنوز کتب درسی مدارس ابتدایی و متوسطه ، منعکس کننده تنوع قومی ، ادیان و مذهبی کشور نیستند و دارای  گرایش های کلیشه ای و تعصبات قومی هستند، همچنین مرکز ادغام مدنی و تحقیقات بین قومی اعلام کرده است که تنوع قومی، دینی و مذهبی گرجستان به طور صحیح در کتب درسی مدارس منعکس نشده است(طباطباده ، گورگادزه ، گابونیا ، تینیکاشویلی ، خومینیکی ، ۲۰۱۳).کتابهای درسی علوم اجتماعی بیشتر شهرهای تاریخی و مناطق گرجستان را توصیف می کنند که بیشتر کلیساها بویژه کلیساهای ارتدکس را شامل می شود. هیچ یک از آثار مذهبی متعلق به ادیان دیگر ، در کتب آموزشی مدارس دولتی معرفی نمی شوند. این مطالعه نشان می دهد که آموزش های دینی به عنوان یک موضوع جداگانه می تواند مشکل ساز باشد. شناسایی رویکرد صحیح آموزش دین با شرایط اجتماعی و جمعیتی گرجستان بسیار مهم است در این ارتباط باید بین اصطلاحات "آموزش های دین" و "آموزش درباره دین" تفکیک  قائل شد.

 "آموزش های دینی" تعلیم و تربیتی مذهبی است که به طور سنتی به یک ایمان خاص ارجاع و هدایت می شود.  در این رویکرد، کلیساها و سایر نهادهای مذهبی مسئولیت آموزش دینی در مدارس دولتی را بر عهده دارند. گرچه نهادهای مذهبی این تدریس را تحت نظارت و مسئولیت عمومی دولت ارائه می دهند. از طرف دیگر ، "آموزش در مورد ادیان و مذاهب" ، آموزش های مذهب خاصی را در برنمی گیرد ، بلکه هدف این است که جوانان از نگرش های ادیان و مذاهب مختلف مطلع شوند تا تحمل اجتماعی خود را که از الزامات تحقق دموکراسی است ، افزایش دهند . شرکت کنندگان در این تحقیق براهمیت رویکرد آموزش دین در گرجستان تأکید کردند.طبق قانون اساسی گرجستان و قانون آموزش عمومی آموزش و توافقنامه بین دولت گرجستان و کلیسای ارتدکس گرجستان ، موضوع کتاب های درسی برای آموزش دین بسیار حائز اهمیت است و کلیسای ارتدکس باید در تهیه و تدوین مطالب و استانداردهای برنامه درسی موضوعی مشارکت داشته باشد. در چنین شرایطی بدیهی است که در صورت فراهم نبودن استاندارد های لازم، محیط آموزشی ، تبلیغات دینی روزمره و آموزه های مربوط به آن در مدارس دولتی گرجستان ، می تواند یک تهدید محسوب شود . موسسه تحمل و تنوع (TDI) در سال ۲۰۱۴ تحقیقاتی را در این زمینه  انجام داده است. در این تحقیق نمایندگان جوامع مذهبی در مصاحبه های خود خاطرنشان کردند که معلمان  باید با جدیت بیشتری در برنامه های آموزشی دینی مشارکت کنند . یافته های این تحقیق نشان می دهد که دانش آموزان سایر ادیان و فرقه های دینی در مدارس دولتی بعضاً توسط معلمان  مورد تبعیض قرار می گیرند (TDI ، ۲۰۱۴).  به عنوان مثال انجام  اجباری "دعای جمعی ارتدکس" برای دانش آموزان سایر اقلیت ها در مدارس دولتی گرجستان مصداق فشار و تبعیض در زمینه های مذهبی است که  در نتیجه مطالعه تحقیقاتی مرکز نظارت برآموزش حقوق بشر بیان شده است (گوینیانیزه ، بارکایا ، ۲۰۱۴).همچنین در گزارش های سالانه دفاع از حقوق عمومی مردم گرجستان موارد زیر برجسته شده است:

محافظت از آزادی دین و مذهب در مدارس دولتی هنوز هم مسئله ساز است. می توان گفت که دانش آموزان مدارسی که پیرو مذاهب مختلف هستند ، تحت خشونت روانی یا جسمی قرار می گیرند و فضای تبعیض آمیز در مدارس در زمینه های مذهبی ، نگرانی نمایندگان اقلیت های مذهبی را به همراه داشته است. این در حالیست که والدین و دانش آموزان از ابراز رفتار تبعیض آمیز نسبت به خود خودداری می کنند. "(ص.۱۶۸ ، ۲۰۱۳).

در مورد برخی سوء استفاده های جنسی از دانش آموزان توسط معلمان( با سوابق مذهبی) نیز بحث شده است (گزارش سالانه مدافع حقوق عمومی گرجستان ، ۲۰۱۳).بر این اساس ، محیط مدرسه ، کتاب های درسی مدارس ، حساسیت های بین فرهنگی معلمان نسبت به اقلیت های مذهبی، صلاحیت معلمان برای آموزش امور دینی ، ​​عدم برخورداری از روش صحیح در مورد آموزش دین از عوامل خطرناک و مهم برای آموزش دین در مدارس دولتی گرجستان است.

یافته ها و توصیه ها

مطالعه و بررسی پژوهشگر در زمینه تجارب و شیوه های آموزش دین در کشورهای مختلف و گرجستان  نشان می دهد : آموزش دین تاثیرات مثبتی بر دانش آموزان دارد ولی در نظام آموزشی کنونی گرجستان" آموزش دین" با چالش های عمیق و مشکلاتی همراه است. وضعیت فعلی نظام آموزش و پرورش فاقد چهارچوب نظری و فلسفی درحوزه چند فرهنگی می باشد و تربیت چند فرهنگی جزئی از رسالت ها و برنامه های مغفول مانده است. مطالعه حاضر به تجزیه و تحلیل عوامل و چالش های فراروی آموزش دین در مدارس دولتی گرجستان می پردازد ؛ آموزش در مورد دین در مدارس دولتی برای تربیت شهروندانی با گذشت و با فرهنگ و با سعه صدر بالا و تفکر انتقادی گرجستان بسیار مهم است. لذا برای رفع این چالش ها و مشکلات راهبردها و توصیه های در قالب دسته بندی های زیر پیشنهاد می شود :

v رویکرد آموزش دین

 آموزش های دینی باید زمینه لازم را برای گسترش و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و توسعه تفکر انتقادی و شایستگی های فرهنگی را فراهم کند در غیر این صورت ، نبوغ و خلاقیت را در دانش آموزان از بین خواهد برد. و عقب ماندگی فرهنگی نتیجه آن خواهد بود. این مطالعه نشان داد که آسیب های زیادی در این زمینه وجود دارد که می تواند پیامدهای مثبت را به پیامدهای منفی تبدیل کند. براین اساس ، تمرکز برآموزش های  غیر متعصبانه دینی برای جلوگیری از انواع خطرهای قابل پیش بینی ، بسیار مهم است.

v محتوای مطالب آموزشی

برنامه درسی تکثر گرا در حوزه فرهنگی باید مقوله هایی همچون انطباق آموزش در مورد ادیان و اعتقادات با حقوق بشر، آزادی اعتقادات دینی ، آزادی بیان ، حقایق تاریخی ، فلسفه و تاریخ دین را در اختیار دانشجویان قرار دهد. محتوای آموزش دینی باید حساس، منصفانه ، فراگیر و بی طرفانه باشد و باید پیشرفت مهارت های تفکرانتقادی دانش آموزان را فراهم آورد. آگاهی در مورد مذاهب مختلف مانند بودیسم ، اسلام ، کاتولیسم ، مسیحیت ارتدکس و خداناباوری مهم است و این امر آرامش  زندگانی در دنیای متنوع کنونی ، احترام به هم نوع و تحلیل فراگیر پیرامون موضوعات مختلف را به همراه خواهد داشت.

v رویکردهای محیط آموزشی مدرسه

رویکرد های آموزشی مدارس در زمینه آموزش های دینی موضوع مهمی است. طراحی و تدوین برنامه درسی با ویژگی های چند فرهنگی بسیار اهمیت دارد بدین معنی که ضمن گنجاندن صدای همه ادیان و ارج گذاشتن به آنها سعی در ایجاد وحدت در عین کثرت نماید تا از این راه بتوان به هدف تفاهم و تقویت احترام به عقاید یکدیگر در بین دانش آموزان و دانشجویان دست یافت ؛ در صورت داشتن راهبردهایی آموزشی متناسب درباره اعتقادات دینی و مذهبی ، حساسیت و تحمل بین فرهنگی دانش آموزان و دانش جویان  افزایش می یابد و ایشان را  برای  انجام مسئولیت های شهروندی در یک جامعه دموکراتیک آماده می کند.

v صلاحیت معلم

معلمان مهمترین نقش را در روند آموزش وتعلیم و تربیت برعهده دارند ؛ چالش دیگر مقاومت احتمالی برخی از معلمان برای اجرای برنامه های درسی تکثر گرا در حوزه فرهنگی  است؛ این مسئله زمانی چالش بر انگیز می شود که برخی از آنها اساساً تفاوت های قومی و فرهنگی را نمی پذیرند و بنابراین سطح دانش آنها نسبت به مسائل دینی و فرهنگی بسیار مهم است و تکنیک های تعاملی معلمان مانند : بحث ، تحقیق ، کار گروهی، نقش برجسته ای در آموزش دارد. پیشرفت حرفه ای معلمان و همچنین سیاست آموزشی در معرفی برنامه های درسی درمورد دین در گرجستان بسیارمهم خواهد بود. مقاومت دانش آموزان و دانش جویان  نسبت به یادگیری سایر فرهنگ ها و ادیان نیز یکی دیگر از چالش ها است نظرات ، تجارب ، احساسات و تعاملات  دانش آموزان و دانشجویان اغلب هنگام مطالعه موضوعات مربوط به مذاهب و اعتقادات نیز باید مورد توجه قرار گیرد. دانش آموزان و دانش جویان باید تشویق شوند تا درباره عقاید ، ارزش ها وتصمیمات خود تأمل کنند.